Toespraak Burgemeester Pieter Smit – Verzetsstrijders
TOESPRAAK PIETER SMIT VOORAFGAAND AAN ONTHULLING PLAQUETTES op 22 juni 2016
Mede namens het Comité Plaatselijk Belangen Scheemda heet ik u allen van harte welkom op deze mooie dag.
In de eerste plaats natuurlijk de nabestaanden van Oltman Reinder Thomsen en Pieter Aukes, twee moedige mannen die wij zo meteen met de onthulling van een plaquette gaan eren.
Maar natuurlijk ook een hartelijk welkom voor de vertegenwoordigers van de vereniging Dorpsbelangen Scheemda en het 4 Mei Comité en andere belangstellenden, die vandaag hier naar toe zijn gekomen.
Er zijn twee mensen, die ik hier in het bijzonder wil noemen.
Dat is Mirjam Thomsen, oudste dochter van Oltman Reinder Thomsen, een meisje van bijna acht jaar wanneer haar vader eind april 1945 sneuvelt.
Zonder haar vastberadenheid en vastbeslotenheid om ook hier in Scheemda de naam van haar vader te doen voortleven, zouden we hier vandaag waarschijnlijk niet hebben gestaan.
De tweede is Zwannet Bronsema, dochter van Tiny Aukes, de enige zus van Pieter Aukes. Van jongs af aan is zij onder de indruk van de verhalen die zij over haar oom Pieter hoort.
Zij heeft zich ingezet om de gebeurtenissen uit zijn korte leven boven water te halen, zodat zijn verhaal niet wordt vergeten.
Nog twee mensen wil ik hier met naam en toenaam noemen, hoewel zij hier niet aanwezig kunnen zijn:
Marijke Thomsen, de tweede dochter van Oltman Reinder, die in Griekenland woont en vanwege ziekte van haar man hier niet bij kan zijn en Anne Marie Thomsen, de vierde dochter, die in 1999 is overleden. Laat hen er op deze manier toch een beetje bij zijn.
Vandaag is een bijzondere dag.
En dat geldt niet alleen voor u als genodigden, maar ook voor ons als gemeente.
Want – laat ik dan meteen ook maar als burgemeester de hand in eigen boezem steken – het is toch op ’n minst heel bijzonder, dat er eerst meer dan 70 jaar voorbij moesten gaan, voordat we nu stilstaan bij twee mannen, die vlak voor het einde van de Tweede Wereldoorlog omkwamen tijdens hun strijd voor vrijheid.
Deze dag, waarop straks de twee plaquettes onthuld zullen worden, staat in het teken van deze twee mannen.
De een Oltman Reinder Thomsen.
Een man die zijn jeugd doorbracht in Scheemda en daar in de laatste oorlogsmaanden naar terugkeerde om onder te duiken bij zijn moeder en zich te voegen bij zijn gezin, dat hem vooruit was gegaan toen in Utrecht waar zij woonden het risico om opgepakt te worden te groot werd.
‘n Zoon, ’n echtgenoot, ’n vader, die er voor koos om zich aan te sluiten bij het verzet en dat uiteindelijk met zijn leven moest bekopen.
De ander Pieter Aukes, een jongen nog, zeker op het moment dat in 1940 de oorlog uitbrak, al zal hij in die vijf oorlogsjaren snel volwassen zijn geworden.
Geboren in Scheemda en opgegroeid in Scheemda.
Gewoon ‘n jongen, ‘n zoon, ‘n broer in een klein dorp in Oost-Groningen, waar de oorlog – anders dan in het zuiden en het midden van Nederland – toch relatief ver weg was en het oorlogsgeweld pas echt dichtbij kwam toen het meest noordoostelijke puntje van Nederland met de hulp van de geallieerden bevrijd moest worden.
Hij koos ervoor om terwijl hij nog op de ULO zat actief te worden in het verzet. Ook hem zou die keuze uiteindelijk het leven kosten.
Beide mannen kozen ervoor de macht van de Duitse bezetting actief te ondermijnen en betaalden daarvoor met hun leven.
Jan Groenbroek heeft in zijn toespraak eerder vanmorgen al het een en ander verteld van de levens van Oltman Reinder en Pieter, maar ook ik wil daar – kort – nog graag iets over zeggen.
Wij kennen hun verhalen.
Over hoe Oltman Reinder opgroeit in Scheemda en in Stad de MTS-opleiding Bouwkunde volgt. Hoe hij op een gegeven moment verhuist naar Amsterdam, waar zijn toekomstige vrouw, Bep Tonia Lintvelt, als kleuterleidster werkt.
Dat hij als bouwkundig opzichter gaat werken bij de Spoorwegen, eerst in Amsterdam en later in Utrecht. Hij trouwt in 1936 en krijgt samen met Bep Tonia drie kinderen, meisjes, Mirjam, Marijke en Karin.
Dat hij zich aansluit bij het verzet en hoe hij als Wachtman bij de Deutsche Reichsbahn gesprekken tussen de Duitsers afluistert en informatie over het transport van munitie en materiaal doorspeelt aan de geallieerden, zodat de transporten gebombardeerd kunnen worden.
Hoe hij zijn vrouw en drie meisjes naar Scheemda stuurt, wanneer het in Utrecht te gevaarlijk voor hen wordt.
Hoe hij later, begin 1945, ook naar Scheemda weet te komen. Mirjam kan zich nog herinneren hoe was om haar vader weer te zien.
En hoe hij, op die 28ste april 1945, als lid van de Binnenlandse Strijdkrachten en als tolk/vertaler meegaat met de Canadezen, die eerder Scheemda hebben bevrijd en nu optrekken richting Delfzijl.
Hoe hij in de omgeving van Heveskes wordt beschoten en aan zijn verwondingen overlijdt.
En het verhaal van Pieter Aukes.
16 jaar wanneer in 1940 de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Met zijn ouders, zijn broers Henk en Berend en zijn zus Tiny woont hij in Scheemda. Hij volgt de ULO en krijgt een baan als kantoorbediende. In zijn ULO-periode sluit hij zich aan bij het verzet. In 1943 wordt hij opgeroepen voor de Arbeitseinsatz. Hij duikt onder.
In december 1944 besluit hij met twee onderduikers uit Winschoten om de kerstdagen thuis door te brengen. Onderweg worden ze aangehouden.
Pieter wordt in eerste instantie naar het Huis van Bewaring in Assen getransporteerd en vervolgens begin januari 1945 overgebracht naar het strafkamp in Wilhelmshaven, waar hij onder erbarmelijke omstandigheden moet zien te overleven.
Dat lijkt te lukken wanneer hij half april in Delfzijl wordt opgenomen in het noodhospitaal van het Rode Kruis. Maar de ontberingen die hij in Wilhelmshaven heeft moeten doorstaan, zijn te zwaar geweest. Hij sterft op de vierde mei, ondervoed, uitgeput.
Oltman Reinder was 35 jaar, Pieter 21 toen aan hun leven abrupt een einde kwam.
Hun levens waren kort, te kort.
Wij weten niet, hoe groot het verdriet en de leegte waren, die de dood van deze twee mannen bij de achterblijvers teweeg heeft gebracht en hoe dat hun verdere leven heeft beïnvloed.
Wij kunnen dat ook niet weten; dat weten alleen diegenen die het mee hebben gemaakt en er mee verder moesten leven.
Maar we kunnen ons er wèl een voorstelling van maken.
5 mei 1945: heel Nederland viert de bevrijding, is uitgelaten en blij dat de oorlog na vijf lange jaren eindelijk voorbij is.
In Scheemda rouwen twee moeders, ’n vrouw, zwanger van haar vierde kind – dochter Anne Marie die twee maanden later zal worden geboren – drie dochtertjes, ’n vader, twee broers en ‘n zus om de dood van iemand die onlosmakelijk met hun leven verbonden was en voor altijd daarmee verbonden zal blijven.
Terwijl heel Nederland in de roes van de bevrijding verkeert, worden er in Scheemda twee mensen begraven, die de oorlog net niet hebben overleefd.
Dat Oltman Reinder Thomsen op 28 april 1945, amper ’n week voor de bevrijding van heel Nederland, met de Canadezen meetrok om Delfzijl te bevrijden — terwijl hij er ook voor had kunnen kiezen om veilig in reeds bevrijd Scheemda te blijven –, dat Pieter Aukes één dag voor de bevrijding aan ondervoeding sterft als gevolg van internering in het strafkamp Wilhelmshaven, maakt de dood van hen beiden zo mogelijk nog schrijnender.
Slechts enkele dagen verschil tussen als vrij mens de oorlog overleven en als slachtoffer van die oorlog sterven.
Iedere oorlog, ieder oorlogsgeweld is zinloos. De dood van deze twee mannen was zinloos. Maar hun leven, hoe kort ook, is zinvol geweest.
Beiden kozen zij ervoor – ieder op een eigen wijze – om de kant van het verzet te kiezen en daarmee hun leven in de waagschaal te stellen.
Zij geloofden ergens in, gingen daarvoor, al wisten ze allebei dat wat ze deden gevaarlijk was en hen – en hun naasten – in moeilijkheden zou kunnen brengen.
Voor zo’n keuze is moed nodig.
Oltman Reinder en Pieter waren moedige mensen.
En om dat te eren, zullen Zwannet Bronsema en Mirjam Thomsen zo meteen ieder een plaquette onthullen.
Zodat iedereen die naar deze begraafplaats komt of zomaar aan deze begraafplaats voorbij komt, ziet dat Oltman Reinder Thomsen en Pieter Aukes twee bijzondere mensen waren, die hùn leven gaven voor ònze vrijheid.
Ik dank u voor uw aandacht en maak graag plaats voor Zwannet Bronsema, die nu de plaquette van haar oom Pieter zal onthullen, waarna de onthulling volgt van de plaquette van Oltman Reinder door zijn dochter Mirjam.
eef. 20 juni 2016
