80 jaar bevrijding: Vreugde en woede tijdens grote volksfeesten
Oldambt – Dit jaar herdenken en vieren we dat het tachtig jaar geleden is dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. Op 14 en 15 april 1945 werd de huidige gemeente Oldambt bevrijd. Na vijf lange, zware jaren was de bezetting eindelijk voorbij.
Het is de avond van zaterdag 14 april 1945 en het gonst van de geruchten in Winschoten. Oude Pekela is al bevrijd, Westerlee kan de vrijheid vieren en de komst van de Poolse bevrijders lijkt ook in Winschoten niet lang meer op zich te laten wachten. Overdag hadden de Poolse soldaten met bommen en machinegeweren de Duitsers onder vuur genomen bij Winschoterhogebrug. Bij de overgebleven Duitse troepen is de paniek zichtbaar.
Onrustige avond en nacht
Vele Duitse militairen slaan op de vlucht. Ze vertrekken op gestolen fietsen of met paarden en wagens. Het wordt een onrustige avond en nacht in Winschoten is te lezen op de site van Liberation Route Europe. De lucht wordt ’s nachts verlicht door vlammen, doordat de vertrekkende Duitsers meerdere herenhuizen en een kantoorgebouw van Shell in brand steken. Het duurt niet lang of alle nog aanwezige Duitsers hebben Winschoten verlaten. De stad is bevrijd. Belgische en Poolse troepen trekken het centrum van Winschoten binnen. De straten stromen vol en onder luid gejuich vallen de Winschoters elkaar in de armen.
(lees verder onder de foto)
Vol ongeloof wordt het einde van de oorlog gevierd. Na vijf jaar van angst, ontberingen en verdriet is de vrijheid weer terug. Voor NSB’ers en landverraders betekent de bevrijding minder goed nieuws. De binnenlandse strijdkrachten zorgt samen met het verzet voor de arrestatie en opsluiting van de NSB’ers en andere (verdachten) van samenwerking met de Duitsers.
NSB’ers opgepakt
In andere plaatsen is de sfeer niet veel anders dan in Winschoten. Op het moment dat Canadese tanks Scheemda binnenrijden, komen de inwoners uit hun huizen. Eerst nog voorzichtig, maar al snel staan ook hier de straten vol. Over waar je kijkt, wappert de Nederlandse vlag. Ook in Scheemda besluit Binnenlandse strijdkrachten orde op zaken te stellen. NSB-burgemeester Hovinga wordt gearresteerd.
De haat onder de toegestroomde inwoners richting de opgepakte burgemeester is zo groot dat nog maar net voorkomen kan worden dat hij met geweld zijn huis uit gesleurd wordt. Vanuit de groep inwoners wordt geschreeuwd: ‘Schiet hem maar dood’, schrijft J.P. Koers in zijn boek Mobilisatie, bezetting en bevrijding van de gemeente Scheemda. Op een open pantservoertuig wordt Hovinga door het dorp gereden, bespot en uitgescholden door de inwoners van het dorp.
(lees verder onder de foto)
Drama in ’t Waar
Ook in Midwolda, Oostwold en Heiligerlee worden de bevrijders enthousiast verwelkomd. Maar niet overal is de feestvreugde zo groot. In ’t Waar wordt nog hevig gevochten en ook Nieuwolda ligt op 15 april nog onder vuur. Een aanval van Duitse granaten op ’t Waar zorgt voor een dramatische gebeurtenis, zo kort voor de bevrijding. Een groep mensen wordt door een granaat getroffen. Vier dorpsbewoners en een evacué vinden de dood. Ook de jonge Poolse militair Jan Dobras overleeft de aanval niet. Net als een dag eerder in Westerlee liggen ook hier vreugde en verdriet heel dicht bij elkaar.
Vijf jaar bezetting hebben wel diepe sporen achtergelaten. Sommige banken in schoolklassen blijven voor altijd leeg. Families zijn uiteengerukt, buren keren nooit weer terug. Op 16 april wordt de rest van Oldambt bevrijd. In Bad Nieuweschans, Beerta, Finsterwolde, Nieuw-Beerta, Nieuwolda en ’t Waar wappert de Nederlandse driekleur. De vrijheid is weer terug, de angst is verdwenen en er kan weer gedroomd worden over de toekomst.
